Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde, buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunan “gluten” proteinine karşı duyarlılık sonucu gelişen, pek çok organ ve sistemi etkileyebilen bulaşıcı olmayan bir sindirim sistemi hastalığıdır.
Dünyada görülme sıklığı ortalama %1 civarında iken, Türkiye’de 6-17 yaş grubu çocuklarda görülme sıklığı %1.7, yetişkinlerde ise %1 olarak bildirilmektedir.
Çölyak hastalığı, beslenmeye tahıl ve tahıl ürünleri eklendikten sonra her yaşta ortaya çıkabilir. Çölyak hastalarında görülen en sık belirti ve bulgular; uzun süren, düzelmeyen ishal, sürekli tekrarlayan karın ağrısı, karında şişlik, iştahsızlık, kilo alamama/kilo kaybı, boy kısalığı, ergenlikte gecikme, kusma, kabızlık, kemik erimesi ve kansızlıktır. Buna rağmen hastalık belirtisiz de olabilir ve yıllarca belirti vermeden de seyredebilir.
Çölyak hastalığının, çocukluk çağı diyabeti (şeker hastalığı), bazı tiroit hastalıkları, bazı bağışıklık sistemi hastalıkları gibi hastalıklarla birlikte görülme sıklığı yüksektir. Çölyak hastalığı bulunan bireyin birinci derece akrabalarında da çölyak hastalığı görülme sıklığı artar.
Çölyak hastalığı tanısı, özel bazı kan tahlilleri ve endoskopi ile alınan ince bağırsak biyopsisi ile konulur.
Çölyak hastalığının tek tedavisi yaşam boyu glutensiz diyet uygulamasıdır ve yaşam boyu sağlığın korunması için diyete tam uyulmalıdır.
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:
- Tüm sebzeler,
- Tüm meyveler,
- Tüm bakliyatlar,
- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,
- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin
- Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri,
- Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.
- Evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi),
- Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri,
- Malt kullanılan içecekler, vb.,
- Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler,
- Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.
- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.
Gluten, besin endüstrisi dışında, ilaç ve kozmetik, temizlik malzemeleri, oyun hamurları gibi ürünlerde de bulunabilir. Çölyak hastaları, gizli gluten kaynaklarına (pişirme ve hazırlık aşamasındaki bulaşlar, karışık ürünler vb) karşı tedbirli olmalı ve glutensiz olduğundan emin olmadıkları hiçbir ürünü tüketmemelidir.
Çölyak hastaları doğal beslenmeye önem vermeli ve yiyecek alımlarında muhakkak etiket okumalıdır. ″Glutensiz″ ibaresi ya da logosu olmayan ürünleri kullanırken çok dikkatli olmalıdırlar.
