BURSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ

 Çölyak Nedir, Hangi Yaşlarda Görülür?

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir  sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım söz konusudur. Hastalık yaşamının her hangi bir bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.

Çölyak hastalığı, vücutta immunolojik cevabı tetikleyen çevresel (gluten tüketimi) ve genetik faktörlerin birlikte rol oynaması sonucunda ortaya çıkar. Çölyak hastalığın oluşması için hem genetik yatkınlık hem de çevresel faktör olan glutenli gıdalar tüketmekle kendini gösterir. 

Çevresel faktörler ve bu faktörlere karşı alınabilecek tedbirler nelerdir?

Olgular asemptomatik olabildiği gibi, tanı gecikmesinde ölüme kadar varabilen geniş bir klinik yelpaze ile karşımıza gelebilmektedir. Çölyak hastalığı tanı öncesi yüksek morbidite ve mortaliteye neden olurken, tanı konulduktan sonra hastalık olmaktan çıkarak bir yaşam biçimi haline gelmektedir.

Görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin arasında çölyak hastası tahmin edilmekte iken ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu dikkate alındığında  25 bin ile 75 bin arasında tanı almış hasta beklenmektedir. Toplumda tanı almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır.

Çölyak Belirtileri, Tanısı ve Komplikasyonları

Hastalık bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir.

Çölyak hastalığı olan çocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır. 

Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır: 

• Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik
• Yaşa göre kilo azlığı
• Kas zayıflığı
• Kansızlık
• Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması
• İshal
• Kusma
• Bezginlik
• Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları
• Büyüme geriliği        
• Ağız içinde oluşan aftlar
• İştahsızlık, gaz şikayetleri
• Eklem ve kemik ağrıları
• Sinirlilik
• Ciltte kaşıntılı döküntüler 

  Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir

  Tedavi edilemezse çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir? 

• Malabsorbsiyon (yetersiz emilim)
• Büyüme geriliği
• Hipokrommikrositer anemi
• Megoblastik anemi
• Kalsiyum ve K vitamini eksikliği
• Otoimmün hastalıkların prevelansında artış
• Osteoporoz
• Kısırlık, düşük
• Depresyon
• Lenfoma
• Kalın ve ince bagırsak kanserleri

  Çölyak hastalığının tedavisi nedir?

  Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.

  Çölyak hastaları,  buğday,  arpa, çavdar, yulaflı gıdalar tüketmedikleri gibi ayrıca marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.

  Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:

• Tüm sebzeler,
• Tüm meyveler,
• Tüm bakliyatlar,
• Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,
• Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin,
• Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)
• Una batırılmamış konserve çeşitleri,
• Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.
• Evde çekilmiş güvenli baharatlar. 

  Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:

• Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).
• Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri. 
• Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.
• Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.
• Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.
• Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

  Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir? 

• Doğal gıdalara önem verilmeli. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)
• Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı.
• Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli.
• Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalı.
• İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı.
• Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli.

Glutenin yerini alabilecek ürünler: 

• Pirinç
• Mısır
• Nohut
• Sorgum (darı)
• Greçka (kara buğday)
• Amarant
• Kinoa
• Teff

Tedavi için Başvurulacak Merkezler:

 Gastroentroloji ve Metabolizma anabilim dalları

Çölyak videosu için tıklayınız.https://youtu.be/tT50BZm-5S4